Ndërsa dimri po afrohet dhe bora bie në majat dhe kodrat e Kosovës, aroma e përhapur nga djegia e druve të zjarrit bëhet pjesë e pashmangshme e realitetit. Por problemi shkon përtej larjes që mban erë tymi: tymrat shkaktojnë probleme shëndetësore për qytetarët, ndërsa përdorimi i më shumë druve shkakton shpyllëzimin.
Ndërsa qeveria paralajmëron për racionimin e energjisë dhe ndërprerjet e energjisë mes çmimeve në rritje, shumë njerëz në Kosovë po i drejtohen drurit, qymyrit dhe peletit për të ngrohur shtëpitë e tyre dhe për të gatuar.
Ndërsa kjo krizë, në afat të gjatë, mund të çojë përpara një zhvendosje drejt energjisë së pastër, ajo do të bëjë pak për ata që kanë nevojë për ndihmë ndërsa muajt e gjatë të dimrit po afrohen.
Albana Gjonbalaj, eksperte për efiçiencën e energjisë në ndërtesa, jeton në periferi të Prishtinës. Gjatë dimrit, smogu është aq i keq sa ia pengon pamjen e rrugës.
“Unë u përballa me një situatë kur nuk mund ta hap dritaren time për të lënë ajrin e pastër sepse ka shumë erë…nuk mund të shoh as rreshtin e dytë apo të tretë të shtëpive në lagjen time”, tha ajo për EURACTIV.
Gjonbalaj e pranon se aroma depërtuese e tymit të drurit është një rrezik për shëndetin e njerëzve, por gjithashtu e kupton se ngrirja nuk është një opsion.
“Edhe njerëzit që kanë mundësi të ngrohin shtëpitë e tyre me energji elektrike ose me pompa ngrohjeje, madje edhe me kondicionerë me efikasitet energjie, do të vijnë në një situatë kur do të ketë mungesë energjie, reduktime të energjisë elektrike. Dhe ata do të duhet të marrin një alternativë tjetër, që është dru zjarri”.
Dimrat janë gjithmonë të ashpër në Kosovë, por këtë vit, gjërat pritet të jenë më keq pasi kriza energjetike i ka shtyrë çmimet shumë përtej mundësive të qytetarëve të zakonshëm.
Por është rritur edhe kostoja e drurit, në disa raste deri në 60%.
Kjo i vendos njerëzit në një pozitë të pamundur: ata mund të luftojnë për të paguar faturat dhe të përballen me ndërprerjet e energjisë elektrike, të luftojnë për të përballuar çmimet e fryra të druve të zjarrit, ose, thjesht, të ngrijnë. Ndërsa shumë do të zgjedhin të djegin më shumë dru zjarri këtë vit, kjo sjell me vete një sërë shqetësimesh mjedisore dhe shëndetësore.
Problemet e shpyllëzimit
Shpyllëzimi, i ligjshëm dhe i paligjshëm, ka qenë një fatkeqësi afatgjatë për qeveritë e njëpasnjëshme në Kosovë. Përveç kësaj, tkurrja e pyjeve nënkupton gjithashtu më pak pemë për të zhytur karbonin e lëshuar në atmosferë gjatë procesit të djegies, gjë që nxit më tej ndryshimin e klimës.
Gjatë dimrit, tymi i drurit të banesave është një kontribues kryesor i ndotjes së grimcave të imëta (PM) përgjegjëse për cilësinë e dobët të ajrit. E thënë thjesht, nëse më shumë njerëz kalojnë në dru këtë dimër, nivelet tashmë të larta të grimcave të dëmshme ndotëse do të rriten.
Profesor Zeqir Veselaj, ekspert i mjedisit nga Universiteti i Prishtinës, shpjegon se grimcat e prodhuara nga djegia e qymyrit dhe drurit për ngrohje paraqesin një rrezik të madh për shëndetin.
Sipas sondazheve, vdekjet e parakohshme dhe sëmundjet tjera që lidhen me cilësinë e ajrit dhe ndotjen e ajrit tregojnë se Kosova po qëndron në nivel mjaft të lartë të listës së vendeve të BE-së sa i përket ndotjes me grimcat 2.5 dhe 10.
Por ndikimi negativ i djegies së drurit pritet të shumëfishohet këtë dimër.
“Prerja e drurit do të bëhet më e lartë dhe pyjet tona, të cilat tashmë janë në një situatë mjaft të keqe, nuk do të kenë mundësi të rigjenerohen nga prerja”, shpjegoi Veselaj, duke thënë se kjo përkeqëson ndryshimet klimatike duke reduktuar aftësinë e pyjeve për të kapur CO2 nga. nga atmosfera.
Indira Kartallozi, aktiviste e komunitetit dhe drejtuese e Kaledescope Futures, ka ndjekur çështjen e shpyllëzimit në Kosovë për 20 vjet dhe ka gjetur rezultate mahnitëse.
“Nëse vazhdojmë me të njëjtin trend të humbjes së pyjeve, nuk do të kemi asnjë pyll të shëndetshëm deri në vitin 2035”, paralajmëroi ajo, duke thënë se Kosova ka humbur 7,600 hektarë pyje për një periudhë 20 vjeçare, ose 1.5 hektar në ditë.
Përdorimi i drurit për ngrohje dhe gatim, shpjegoi ajo, është pjesë e kulturës në shumë komunitete. Shumë gjithashtu e shkurtojnë atë për ta shitur dhe për të sjellë të ardhura shumë të nevojshme në një nga ekonomitë më të varfra të Evropës.
“Ne nuk duam të tregojmë gishtin, ne duam të krijojmë partnerë. Nuk mund të shkosh të arrestosh prerësit e paligjshëm… Unë dua që prerësit e paligjshëm të bëhen roje pylli. Nëse arrijmë ta bëjmë këtë, këtu do të kemi sukses”.
Nevojitet një ndryshim i qëndrueshëm
Mes rritjes së çmimeve të energjisë dhe ndotjes në rritje, është e qartë se Kosova duhet të përshpejtojë zhvendosjen e saj drejt energjisë së qëndrueshme.
Ekspertët pajtohen se energjia diellore dhe era janë rruga përpara, së bashku me përdorimin e pompave të nxehtësisë, ngrohjes qendrore dhe zgjidhjeve të efikasitetit të energjisë. Qeveria ka bërë subvencione për këto, por interesi ka qenë i lartë dhe paratë e gatshme janë tharë shpejt.
Organizata e Kartallozit po kërkon ndryshime edhe në nivel institucional, duke kërkuar ndryshime në ligje të ndryshme që kanë të bëjnë me energjinë, TVSH-në dhe infrastrukturën.
“Ne po përpiqemi të shtyjmë ndryshimet në ligj dhe procedura që familjet të mund të instalojnë rrjetet e tyre dhe nëse do të ketë ndonjë ndihmë për t’i ndihmuar ta bëjnë këtë. ”
Gjonbalaj e di se ky dimër do të jetë i vështirë dhe me tym, por gjithashtu beson se pranvera do të sjellë shpresa të reja.
“Mendoj se masat që janë marrë duhet të ishin marrë më herët duke pasur parasysh situatën politike dhe ekonomike. Mendoj se ndoshta ky dimër do të jetë i vështirë dhe njerëzit do të kërkojnë ta kalojnë atë si të munden. Por atëherë pranvera dhe vera do të jenë një kohë e mirë për të marrë masa shtesë”.
Përveç kësaj, Kartallozi tha se nevojitet një ndryshim më i gjerë i mentalitetit në të gjithë shoqërinë.
“Duhet t’i prekni në zemrat e tyre. Ju duhet t’u tregoni atyre për fëmijët dhe të ardhmen. Por për sa kohë që ne do ta kemi atë qymyr, do të kemi problem”, tha Kartallozi.
Ndërkohë, aroma e athët e tymit të ëmbël të tymit të drurit vazhdon të jetë e rëndë mbi qytetet dhe fshatrat e Kosovës dhe shumë, përfshirë profesorin Veselaj, thjesht do të luten për temperatura më të ulëta.
“Ne duhet vetëm të lutemi që dimri të bëhet më i butë në mënyrë që njerëzit të djegin më pak dru dhe qymyr… Le të shpresojmë vetëm,” tha ai.
